انگیزه سلب مالکیت، در گفتمان علمی معاصر، به مجموعه‌ای چندوجهی از دلایل و محرک‌هایی اطلاق می‌شود که دولت‌ها یا سایر بازیگران را به تصرف یا محدودسازی مالکیت خصوصی سوق می‌دهد؛ این انگیزه‌ها حاصل تعامل پیچیده‌ای از مبانی حقوقی، اقتصادی و سیاسی است (ویلا و همکاران[1]، 2022). این پدیده نقشی محوری در فهم روابط اجتماعی - اقتصادی و حفاظت از مالکیت در جهان جهانی‌شده ایفا می‌کند و مستلزم تحلیل دقیق از دیدگاهی جامع است (تسیبولسکا[2]، 2023). هرچند غالباً با هدف اعلام‌شده منافع عمومی توجیه می‌شود، این انگیزه‌ها به‌شدت تحت تأثیر دستورکارهای راهبردی سیاسی و اقتصادی قرار دارند که هم بر حکمرانی داخلی و هم بر روابط بین‌المللی اثرگذارند (ویلا و همکاران، 2022).

مبانی نظری حقوقی انگیزه سلب مالکیت

پایه‌های حقوقی انگیزه سلب مالکیت بر حق حاکمیت دولت در کنترل مالکیت در قلمرو خود استوار است؛ حقی که باید با حمایت از حقوق مالکیت و رعایت استانداردهای بین‌المللی سرمایه‌گذاری توازن یابد (کبیر و همکاران[3]، 2023؛ نوح و همکاران[4]، 2020). سلب مالکیت، در صورتی که بر اساس هنجارها و رویه‌های حقوقی تثبیت‌شده انجام شود، به‌عنوان اعمال مشروع قدرت حاکمیت دولت تلقی می‌گردد (کوتووی[5]، 2025).

[1] - Villa et al.

[2] - Tsybulska

[3] - Kabir et al.

[4] - Noah et al.

[5] - Kutovoy

[6] - Radvan & Neckář

مفهوم انگیزه سلب مالکیت.. 4

مبانی نظری حقوقی انگیزه سلب مالکیت.. 4

نظریه حقوق مالکیت.. 4

حقوق بین‌الملل سرمایه‌گذاری.. 5

توجیه مبتنی بر منافع عمومی.. 6

سلب مالکیت مستقیم در برابر سلب مالکیت غیرمستقیم. 6

مبانی نظری اقتصادی انگیزه سلب مالکیت.. 7

نظریه انتخاب عمومی.. 7

رفتار جستجوی رانت.. 8

نظریه‌های مداخله دولت.. 8

باز بودن بازار و تحریم‌های اقتصادی.. 9

مبانی نظری علوم سیاسی انگیزه سلب مالکیت.. 9

قدرت دولت و نوع رژیم. 10

مدیریت ریسک سیاسی.. 10

انگیزه‌های مبتنی بر ائتلاف.. 11

نشانه‌های ژئوپلیتیکی.. 11

مدل‌های بین‌رشته‌ای و تحولات اخیر. 11

تلفیق دیدگاه‌ها 12

تحول مدیریت ریسک سیاسی.. 12

نقدها و دیدگاه‌های نظری جایگزین. 13

مطالعات حقوقی انتقادی.. 13

نظریه پساستعماری.. 13

اقتصاد نهادگرا (ناهمگون) 14

جمعبندی.. 15

منابع. 17

برخی از منابع

Villa, D.N., Arnon, D., & Reiter, D. (2022). Causes of Foreign-Imposed Regime Change: The Signal of Economic Expropriation. Journal of Conflict Resolution, 66, 651 - 676.

Tsybulska, O. (2023). Expropriation in international law and problems of its implementation in Ukraine. Analytical and Comparative Jurisprudence.

Fauzul Kabir, S., Farrih Izadi, F., & Hakim Zakiran, A. (2023). Sovereignty or State Responsibility? Expropriation and the Right to Regulate in International Law on Foreign Investment. KnE Social Sciences.

Rubins Noah, Papanastasiou Thomas-Nektarios, & Kinsella N Stephan. (2020). Part II The International Law Framework of Investment Protection and Political Risk, 5 History and Development of the Customary International Law of Expropriation and Investment Protection. https://academic.oup.com/book/57758/chapter/470818104

Kutovoy, N. S. (2025). Nationalization, expropriation and confiscation in the system of grounds for termination of property rights by the will of the state: a comparative analysis. Law and Politics, (2), 12-22.

Radvan, M., & Neckář, J. (2018). Expropriation from the wider perspective in the Czech Republic. Routledge Handbook of Contemporary Issues in Expropriation.

Kabanga, L., & Mooya, M. M. (2023). A conceptual framework for analysing compensation for expropriation of customary property rights. Property Management, 41(3), 351-364.

Pond, A. (2018). Protecting property: The politics of redistribution, expropriation, and market openness. Economics & Politics, 30(2), 181-210.

Ma, X. L., Dai, M. L., & Fan, D. X. (2020). Cooperation or confrontation? Exploring stakeholder relationships in rural tourism land expropriation. Journal of Sustainable Tourism, 28(11), 1841-1859.

Kammerhofer, J. (2021). International Investment Law and Legal Theory.

Kammerhofer, J. (2023). Regulatory Expropriation–A New Hope: The Use of Legal Theory for Investment Law. The Journal of World Investment & Trade, 24(3), 501-524.

Jin, A. (2024). The Identification and Regulation of Expropriation in International Investment Law. Interdisciplinary Humanities and Communication Studies.

Gleason, T. (2025). Public interest measures, expropriation and sustainable development. In Research Handbook on Investment Law and Sustainable Development (pp. 136-163). Edward Elgar Publishing.

Riffel, C. (2022). Indirect expropriation and the protection of public interests. International & Comparative Law Quarterly, 71(4), 945-974.

Akporiaye, A. (2024). Competing investor response to direct and indirect expropriation: evidence from the extractive sector. Review of International Political Economy, 31(2), 728-754.

Piano, E. E. (2019). State capacity and public choice: a critical survey. Public Choice, 178(1), 289-309.